Legnickie ruiny

Opracowany przez Roberta Urbańskiego przeciekawy, choć mocno smutny dokument….

 1. Kino „Ognisko”- gdzie 5 maja 1945 roku rozpoczęła się powojenna historia dolnośląskiej kinematografii, o czym świadczy tablica wmurowana w ścianę budynku, było przed wojną (wraz z przyległym budynkiem) salą koncertowo-widowiskową (Central-Theater), składającą się m.in. z sali teatralnej, kabaretowej i kawiarni/restauracji. Po wojnie przez pół wieku działało tu kino „Ognisko” (początkowo pod nazwą „Polonia”) oraz restauracja „Polonia”.

2. Browar - budynki browarniczego aglomeratu „Liegnitzer Brau-Kommune” oraz „Liegnitzer Aktien-Brauerei”, wzniesione w latach 60.-70. XIX stulecia. Po wojnie działały tu Zakłady Piwowarsko-Słodownicze Przemysłu Terenowego. Ostatnia butelka piwa opuściła legnicki browar w 1995 roku. Budynki gospodarcze wyburzono, budynki administracyjne niszczeją bezużytecznie.

3. Szkoła przy ul. Skarbka 4  - pochodzący z siódmej dekady XIX wieku budynek, w którym mieściło się Gimnazjum Miejskie, a od 1946 roku szkoła, której nazwy zmieniały się wielokrotnie, stan zaś nieodmiennie się pogarszał, aż do dzisiejszej zapaści.

4. Były Teatr Letni to jeszcze wcześniej Dom Strzelecki w Parku Miejskim – miejsce spotkań legnickiego Bractwa Strzeleckiego (jeden z jego członków miał dokonać w 1813 roku zamachu na nocującego wówczas w mieście Napoleona, notabene w towarzystwie Stendhala) i wystawnych bali. Obecny wygląd gmachu to efekt przebudowy z roku 1928. Po wojnie budynek został przejęty przez Rosjan i używany jako Teatr Letni, a okolicznościowo także sala narad śmietanki dowódczej Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej czy sala balowa. W wolnej Polsce pod pięknie rzeźbionym sufitem podrygiwali bywalcy dyskotek, ale kilka lat temu gmach zamknięto na głucho. Legnicki Teatr wystawiał tu Młodą śmierć Grzegorza Nawrockiego w reżyserii Tomasza Sobczaka (1997). W ramach I edycji Festiwalu Miasto Lit Moon Theatre Company z Santa Barbara (Kalifornia, USA) pokazał tu lekką, rozśpiewaną, „dyskotekową” adaptację Gogolowskiego Ożenku; podczas II edycji wystąpił tu łotewski Teâtris United Intimacy ze spektaklem Męska sprawa.

5. Gazownia - zbudowana w latach 50. XIX wieku, od zawsze pełniła nominalną funkcję.

6. Hala magazynowa starej winiarni przy ul. Krętej jest częścią kompleksu budynków fabrycznych, zajmowanych od ostatnich dziesięcioleci XIX wieku przez zakłady przetwórcze Otto Puchera. Produkcja przetworów z owoców i warzyw, zwłaszcza ogórków i kapusty, była przed wojną silną gałęzią gospodarki naszego „miasta-ogrodu”. Korzystając z gotowej infrastruktury, Polacy już w 1945 roku założyli na miejscu niemieckich fabryk własne Zakłady Przemysłu Owocowo-Warzywnego, które funkcjonowały przez pół wieku.

7. Pałac Nowodworski wraz z parkiem - data powstania nieznana. W XIX wieku teren ten był własnością rodziny Treutlerów, przyjaciół mieszkającego w Legnicy rodu Kummerów, z którego wywodziła się żona słynnego niemieckiego pisarza Theodora Fontanego, Emilia. Fontane miał właśnie w tej posiadłości oświadczyć się swojej wybrance. Dało to początek legendzie tego miejsca. W budynku mieściła się przed wojną restauracja Field Schloss (Zamek Polny) oraz ekskluzywny dom spokojnej starości. Przez powojenne półwiecze demolowali go żołnierze radzieccy. Dziś stoi i niszczeje.

8. Zespół dworski Ludwikowo  (Ludwigshof), ul. Jaworzyńska 199 - powstały w XVIII/XIX wieku kompleks budynków folwarcznych (pałac oraz zabudowania mieszkalne i gospodarcze), po wojnie przejęty przez PGR. Dziś sam pałac wyremontowano, jest siedzibą Agencji Nieruchomości Rolnych - reszta posiadłości niszczeje.

9. Dawny szpital powiatowy, ul. Jaworzyńska - powstały w 1901 roku jako szpital Czerwonego Krzyża, po wojnie szpital położniczy.

10. Klasztor pobernardyński, ul. Chojnowska - wybudowany w XVIII wieku, po wojnie przeszedł w ręce rosyjskie, zwrócony miastu w 1991 roku. Spłonął w 2006 roku, odtąd stoi w ruinie.

11. Była fabryka fortepianów - budynki z ok. 1875 roku. Stanowiły wówczas cząstkę prężnie rozwijającego się przemysłu produkcji tych instrumentów (w 1929 – 8 firm). Należały do firmy Ed. Seiler Pianofortefabrik, istniejącej od 1849 roku. Po wojnie w 1947 powołano tu do istnienia Legnicką Fabrykę Fortepianów i Pianin, w której zrąb kadry stanowili byli fachowcy z zakładu Seilera. Nic dziwnego, że instrumenty marki „Legnica” cieszyły się uznaniem na rynku, także za granicą. Mimo to zakład upadł w 1998 roku.

12. Szpital przy ul. Chojnowskiej - wzniesiony ok. 1869 r.

13. Szpital w Lasku Złotoryjskim, wzniesiony w latach 30. XX wieku na potrzeby Wehrmachtu, po wojnie wojskowy szpital radziecki.

14. Willa przy ul. Rataja - były internat Zespołu Szkół Medycznych, odebrany tej placówce i przekazany na własność PWSZ po to, by - jak widać - stał pusty i niszczał.

15. Sala byłego teatru variétés przy ul. Kartuskiej/Kazimierza Wielkiego - pojawiła się na mapie Legnicy w drugiej połowie lat osiemdziesiątych XIX wieku. Przez kilka dziesięcioleci była restauracją „Zur Wacht am Rhein”. W jej wnętrzach mieściła się scena, na której odgrywano wodewilowe scenki dla gości; później pojawił się także kinematograf. Po wojnie sala służyła Polakom jako świetlica. Odbywały się tu walki bokserskie, zjawiało się objazdowe kino. Transformacja polityczna oddała halę producentom napojów gazowanych, którzy urządzili w niej magazyn, aby po kilku latach zbankrutować.

16. Budynek w oficynie ul. Kościelnej - po wojnie działała tu Odzieżowa Spółdzielnia Pracy „Jedność”. Nie znalazłem informacji na temat przedwojennego przeznaczenia tego budynku.

17. Hale przy ul. Złotoryjskiej/Kilińskiego - zabudowania dawnej cegielni Juliusa Rothera (istniejącej od 1865 r.) i powojennej fabryki kabli Patelec-Elpena.

18. Były budynek Filii Śląskiego Banku Regionalnego we Wrocławiu (Schlesische Landschaftliche Bank zu Breslau), zwany powszechnie a błędnie „Dresdner Bank”, ul. Powstańców Śl., zbudowany w drugiej połowie XIX wieku, po wojnie użytkowany przez wojska radzieckie.

19. Dom przy ul.Wandy 2 - zbudowany w ostatnim ćwierćwieczu XIX wieku Zajazd „Pod Nadzieją” (Gasthof zur Hoffnung”) z salą taneczno-widowiskową, obecnie niszczeje.

20. Byłe kino Kolejarz - przed wojną kino Wintergarten-Lichtspiele, otwarte w 1932 roku centrum z salą kinową, widowiskową, balową. Po wojnie Dom Kultury „Kolejarz”, istniejący aż do czasów transformacji, kiedy to zlikwidowano go ze względu na brak środków.

21. Siedziba Stowarzyszenia Łemków i Zespołu „Kyczera”, ul Z. Kossak - powstały w 1880 roku budynek schroniska „Marthaheim”, po wojnie mieścił w sobie m.in. szkołę nr 10.

22. Była sala teatralna przy ul. Nowy Świat znajduje się w stuletniej kamienicy i jest częścią lokalu, który ma za sobą karierę restauracji dla nazistowskich urzędników, siedziby Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów (z prężnie działającym amatorskim teatrem), PRL-owskiego Wojewódzkiego Domu Kultury, dzikiej giełdy pirackich kaset magnetowidowych w pierwszych latach ustrojowej transformacji, wreszcie zaś – jako ruina – przestrzeni legnickiego Hamleta i inspirowanej Stalkerem Andrieja Tarkowskiego Zony Lecha Raczaka. W 2006 roku, po tryumfie w Gdańsku i podróży po USA miał tu lokalną premierę legnicki Otello. Podczas pierwszej edycji „Miasta” (2007) gruziński Teatraluri Sardapi wystawił tu Przemianę Franza Kafki; podczas drugiej (2009) pokazano Kochającą Hürrem tureckiego teatru Hayal Sahnesi.

23. Były hotel kolejowy, ul. Daszyńskiego - jeden z najwybitniejszych przykładów legnickiego modernizmu, wybudowany w latach dwudziestych XX w. na potrzeby policji, mieścił biura Gestapo, areszt i schronisko dla bezdomnych.

24. Sala gimnastyczna przy ul. Orzeszkowej z ok. 1905 r.

25. Koszarowce przy al. Rzeczypospolitej z byłem Klubem Garnizonowym przy ul. Bielańskiej - koszary radiotelegrafistów, wybudowane w przeważającej części jeszcze przed I wojną światową. Po wojnie mieścił się tam urząd wojewódzki, a po jego przeprowadzce do Wrocławia Centrum Wyszkolenia Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, przekształcone już w 1946 r. na Szkołę Oficerską KBW, działającą przez dwie dekady. Na jej miejsce powołano szkołę dla wojsk łączności, do 1997 roku kształcącą fachowy personel i kadrę dowódczą dla całej polskiej armii. Po likwidacji szkoły ostatnie oddziały opuściły budynki koszar w 2007 roku.

Gmach klubu mieścił w sobie m.in. bibliotekę, posiadał też scenę, na której występowała wojskowa orkiestra oraz m.in. Zespół Pieśni i Tańca „Legnica”.